تفاوت بین کالیبراسیون و تنظیم چیست؟
در دنیای اندازه‌گیری و ابزار دقیق، اصطلاحات کالیبراسیون (Calibration) و تنظیم (Adjustment) بسیار رایج هستند. بسیاری از افراد این دو مفهوم را به اشتباه یکسان در نظر می‌گیرند، اما در حقیقت، این دو فرآیند کاملاً متفاوت هستند. در این مقاله، به بررسی تفاوت‌های کالیبراسیون و تنظیم، اهمیت هر یک و همچنین تأییدیه (Verification) در فرآیندهای صنعتی خواهیم پرداخت. همچنین استانداردهای بین‌المللی مرتبط با این فرآیندها را بررسی خواهیم کرد.
همچنین بخوانید : آزمایشگاه کالیبراسیون فشار
تعریف کالیبراسیون در فناوری اندازه‌گیری
کالیبراسیون (Calibration) چیست؟
کالیبراسیون فرآیندی است که در آن دقت یک ابزار اندازه‌گیری با استفاده از یک استاندارد مرجع بررسی می‌شود. در این فرآیند، میزان انحراف ابزار از مقدار واقعی اندازه‌گیری مشخص شده و در یک گواهی کالیبراسیون ثبت می‌شود. نکته مهم این است که در کالیبراسیون هیچ تغییری در تنظیمات ابزار صورت نمی‌گیرد و تنها میزان خطای اندازه‌گیری شناسایی می‌شود.
مراحل کالیبراسیون
انتخاب استاندارد مرجع که دقت بالاتری نسبت به دستگاه تحت آزمون دارد.
انجام مقایسه بین دستگاه تحت کالیبراسیون و استاندارد مرجع در شرایط محیطی کنترل‌شده.
ثبت نتایج کالیبراسیون و صدور گواهینامه.
همچنین بخوانید : آزمایشگاه کالیبراسیون فلومتر
استانداردهای بین‌المللی کالیبراسیون
برخی از مهم‌ترین استانداردهای بین‌المللی در زمینه کالیبراسیون عبارتند از:
ISO 17025: استاندارد کلی برای آزمایشگاه‌های کالیبراسیون.
ISO 9001: الزامات کیفیتی برای صنایع مختلف، از جمله نیاز به کالیبراسیون دوره‌ای تجهیزات.
IEC 60079: استانداردهای مرتبط با ابزارهای اندازه‌گیری در محیط‌های خطرناک.
تنظیم (Adjustment) و نقش آن در دقت اندازه‌گیری
تنظیم چیست؟
تنظیم (Adjustment) به فرآیند تغییر یا اصلاح یک ابزار اندازه‌گیری گفته می‌شود تا میزان انحراف آن از مقدار واقعی کاهش یابد. برخلاف کالیبراسیون که صرفاً خطای ابزار را تعیین می‌کند، تنظیم باعث اصلاح دستگاه و بهبود دقت آن می‌شود.
مراحل تنظیم ابزار اندازه‌گیری
بررسی نتایج کالیبراسیون برای تشخیص میزان خطای دستگاه.
اعمال تنظیمات فنی مانند تغییر موقعیت عقربه‌ها، اصلاح نرم‌افزاری یا مکانیکی دستگاه.
کالیبراسیون مجدد برای تأیید اینکه ابزار پس از تنظیم، در محدوده دقت مورد نظر قرار گرفته است.
مثال‌هایی از تنظیم ابزار اندازه‌گیری
در دماسنج‌های صنعتی: اگر دماسنج مقدار 100 درجه سانتی‌گراد را 98 نمایش دهد، با تنظیم مجدد می‌توان آن را به مقدار واقعی نزدیک کرد.
در فشارسنج‌ها: تنظیم نقاط صفر و بازه اندازه‌گیری برای کاهش خطاهای اندازه‌گیری.
تأییدیه (Verification) و اهمیت آن در صنایع مختلف
تأییدیه چیست؟
تأییدیه (Verification) فرآیندی است که در آن یک دستگاه اندازه‌گیری با استفاده از استانداردهای قانونی بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا مطابق با الزامات تعیین‌شده کار می‌کند یا خیر. تأییدیه معمولاً در صنایع حساس مانند داروسازی، پتروشیمی و نیروگاه‌ها اجباری است.
همچنین بخوانید : فلومتر التراسونیک
تفاوت بین کالیبراسیون، تنظیم و تأییدیه
| فرآیند | تعریف | آیا تغییر در ابزار انجام می‌شود؟ | نتیجه |
|---|---|---|---|
| کالیبراسیون | بررسی میزان خطای ابزار با مقایسه با استاندارد مرجع | خیر | صدور گواهی کالیبراسیون |
| تنظیم | اعمال تغییرات برای کاهش خطاهای اندازه‌گیری | بله | افزایش دقت اندازه‌گیری |
| تأییدیه | بررسی انطباق دستگاه با استانداردهای قانونی | خیر | تأیید یا رد عملکرد دستگاه |
استانداردهای بین‌المللی مرتبط با تأییدیه
OIML (سازمان بین‌المللی اندازه‌گیری قانونی): تعیین الزامات قانونی برای ابزارهای اندازه‌گیری.
NIST (مؤسسه ملی استاندارد و فناوری آمریکا): توسعه استانداردهای مربوط به اندازه‌گیری در ایالات متحده.
درک تفاوت بین کالیبراسیون (Calibration)، تنظیم (Adjustment) و تأییدیه (Verification) برای صنایع مختلف از اهمیت بالایی برخوردار است. کالیبراسیون به شناسایی میزان انحراف ابزار از مقدار واقعی می‌پردازد، در حالی که تنظیم باعث کاهش خطاها و بهبود عملکرد دستگاه می‌شود. تأییدیه نیز به بررسی انطباق ابزار با استانداردهای قانونی اختصاص دارد. در نهایت، استفاده از تجهیزات دقیق و استاندارد، همراه با کالیبراسیون و تنظیم دوره‌ای، تضمین‌کننده کیفیت در فرآیندهای صنعتی خواهد بود.
اهمیت کالیبراسیون و تنظیم در صنایع مختلف
نقش کالیبراسیون در تضمین کیفیت
کالیبراسیون ابزارهای اندازه‌گیری نقش حیاتی در تضمین کیفیت فرآیندهای صنعتی دارد. عدم کالیبراسیون منظم می‌تواند باعث بروز خطاهای فاحش در اندازه‌گیری‌ها شده و در نتیجه منجر به کاهش کیفیت محصول، افزایش هزینه‌ها و حتی وقوع خطرات ایمنی شود.
اهمیت تنظیم در بهبود عملکرد ابزارها
پس از انجام کالیبراسیون، ممکن است نیاز باشد که ابزار اندازه‌گیری تنظیم شود تا عملکرد آن بهبود یابد. تنظیم صحیح، تضمین می‌کند که دستگاه در محدوده استانداردهای موردنظر کار می‌کند و کمترین میزان خطا را دارد.
مواردی که تأییدیه الزامی است
در برخی صنایع، دریافت تأییدیه الزامی است و ابزارهای اندازه‌گیری باید با استانداردهای خاصی مطابقت داشته باشند. برای مثال:
در صنایع غذایی و دارویی: تجهیزات آزمایشگاهی باید با استانداردهای FDA و ISO مطابقت داشته باشند.
در صنعت نفت و گاز: ابزارهای فشار و دما باید با استانداردهای API و NIST تأیید شوند.